dinsdag 15 april 2014

Een podium voor ontmoeting en debat

Op maandag 14 april 2014 werd in Den Bosch een kapel heropend. Op het terrein van het voormalige Groot Zieken Gasthuis. Dit ziekenhuis is circa drie jaar geleden vertrokken naar een nieuwe locatie. In de binnenstad staat het grote, versleten pand. Rijp voor de sloop. In Den Bosch wordt al jaren lang gedebatteerd over een nieuwe locatie voor de openbare bibliotheek en het stadsarchief. Op die plek, het GZG-terrein. Besluitvorming laat - niet verrassend in deze financieel onzekere tijden - op zich wachten. Toch hebben bibliotheek en stadsarchief besloten om vooruitlopend op die eventuele verplaatsing 'iets' te gaan doen met die kapel. Een kapel die ooit geïntegreerd zal worden in het nieuwe concept. De afgelopen maanden is hard gewerkt om er een plek van te maken waar van alles kan plaatsvinden. Geen uitleenplek, maar een ruimte waar mensen samen kunnen komen. Voor lezingen, debat, workshop, een cursus, samenwerken aan projecten enzovoorts.

Kim Putters
Kim Putters
Nadat de wethouder Jeroen Weyers van cultuur van de stad Den Bosch de officiële opening had gedaan (door dít prachtige filmpje op te starten) trad directeur Kim Putters van het Sociaal en Cultureel Planbureau aan. Deze opvolger van Paul Schnabel hield een welluidend verhaal over het belang van de openbare bibliotheek. In dit tijdsgewricht. Waarin tóch veel mensen vraagtekens zetten bij de noodzaak om 'de bieb' overeind te houden. Kim Putters was lid van de commissie (Job) Cohen die in het begin van dit jaar in een rapport (Bibliotheek van de toekomst : knooppunt van kennis, contact en cultuur) een perspectief voor de bibliotheek tot circa 20125 probeerde te schetsen. Deze avond loodste Kim Putters een volle kapel (circa 200 man) door het rapport heen en maakte uiteraard een bruggetje naar de Bossche bieb én deze plek. Die ook wel aangeduid wordt als een agora. Een plek waar mensen samen (kunnen) komen om ... Tja, om wat.
Het was de plek waar het sociale leven zich afspeelde, en had daarvoor verschillende functies: een politieke, een sociale en een commerciële. Het woord agora betekent verzamelplaats. De agora was in eerste instantie een ontmoetings- en vergaderplaats voor de vrije burgers (uit Wikipedia).
Bossche bieb als kloppend hart (2:55)



Vijf functies/aandachtsvelden

In het rapport van de commissie Cohen worden 5 kernfuncties benoemd. De bibliotheek als ...
1. warenhuis van kennis en informatie
2. centrum voor ontwikkeling en educatie
3. inspiratiebron voor lezen en literatuur
4. encyclopedie van kunst en cultuur
5. podium voor ontmoeting en debat

Podium voor ontmoeting en debat
Kim Putters ging in zijn verhaal in op alle kernfuncties van de bibliotheek. Gaf aan in welke Umwelt de bibliotheek zich bevindt en reikte aan welke ontwikkelingen de komende tien jaar van belang kunnen zijn voor de richting die de bibliotheek in zou moeten of kunnen slaan. Uiteraard eindigde hij met de laatste kernfunctie: de bibliotheek als podium voor ontmoeting en debat. Cynisch ingestelde mensen kunnen denken dat dit een nieuwe functie voor de bibliotheek is. Maar niets is minder waar. De bibliotheek organiseert al jaren lang bijeenkomsten om mensen te informeren over zaken die in onze samenleving spelen. Alleen voelen veel bibliotheken de noodzaak aan om het aantal en de frequentie van dit soort bijeenkomsten op te voeren. Waarom? Omdat onze samenleving schreeuwt om debatten over verschillende belangrijke zaken die op 'ons bord' liggen.

Samen met anderen
Een recente tendens is wel dat de bibliotheek dit soort bijeenkomsten vaker met andere partijen organiseren. Structureel, maar vaker incidenteel. De bibliotheek zal echter niet 'verworden' tot een verhuurder van zalen. Nee. Het bibliotheekpersoneel zal steeds vanuit haar visie en missie nagaan of deze of gene potentiële samenwerkingspartner 'past' bij haar imago, stijl, opdracht. De bibliotheek - en dus ook die in Den Bosch - zal openstaan voor samenwerking, maar nog vaker zelf op zoek gaan naar mogelijke partners.

De bibliotheken in Noord Oost Brabant hebben - in dit verband - samen met de Bossche bieb o.a. het project KennisMakers opgezet. KennisMakers zijn mensen die over kennis op een bepaald gebied beschikken. Vanuit hun beroep, hobby en/of passie. Indien zij bereid zijn een deel van die kennis met anderen te delen, dan gaat de bibliotheek op zoek naar mensen in haar werkgebied die over dit onderwerp meer willen weten. Een KennisMaker ontmoet dan KennisMakers. Die bijeenkomsten worden binnen of buiten de bibliotheek gehouden. Vinden plaats op één dag of bestaan uit meerdere bijeenkomsten. Het kan een traditionele lezing zijn, maar ook een workshop of een rondleiding of nog een andere vorm. Deelname is altijd gratis en degene die de club 'leidt' krijgt ook geen vergoeding. Je doet het immers vanuit je hart, passie. Omdat je anderen met jouw Kennis wilt laten Maken.

Een oefenende bibliotheek en een drietal 'tekens'
In Den Bosch zullen naar verwachting de komende jaren in de kapel veel KennisMakers aantreden. Plus talloos anderen. Klik hier voor de website. Zoals directeur Hans Derks aangaf moet er de komende jaren geoefend worden. Hij merkte terecht op dat niet alleen dé bibliotheek of zijn medewerkers voor een andere tijd moeten oefenen. Integendeel: overal in de samenleving vallen zekerheden weg of om en moet er omgekeken worden naar zinvolle alternatieven.

De kapel is een soort laboratorium waar 'het nieuwe bibliotheekwerk' als het ware zal worden uitgevonden. Maar dat oefenen kan alleen goed gebeuren als er medewerkers rondlopen die de signs of the times oppikken en daarmee aan de slag gaan. Toevallig waren er dit weekend een drietal tekens. Sterker: het waren érg sterke signalen. Goed doortimmerde analyses van onze samenleving. Analyses die schreeuwen om een vervolg. Informeren. Duiding. Debat. Stelling nemen. Onderwerpen waar een openbare bibliotheek mee aan de slag zou kunnen gaan. In de hoop dat bezoekers van deze door de bibliotheek georganiseerde bijeenkomsten aan het denken worden gezet.

Blijven lezen
En steeds vanuit de notie dat de bieb zoals dat hoort neutraal is. De bibliotheek zet wel een bepaald onderwerp op de agenda (én dat is niet objectief!) maar laat aan haar achterban over om daarover een standpunt in te nemen.
Ook vanuit de notie dat iedereen die onze complexe samenleving wil begrijpen links of rechtsom zal moeten (gaan) lezen. Veel lezen. Breed lezen. Niet tevreden zijn met een tweet hier, een teletekst-artikel daar. Nee. Af en toe moeten er boeken verorberd worden. Kopen kan. Maar lenen is nog steeds een optie. Te meer daar onze boekhandels lang niet alles in de kast hebben staan noch kunnen leveren.

Drie opvallend sterke tekens
Onder de kop De overheid ziet u en vult straks uw stembiljet in bracht NRC Handelsblad op zaterdag 12 april 2014 een lang uittreksel van de vierde Rudy Kousbroeklezing. Die Maxim Februari op vrijdag 11 april 2014 in de Rode Hoed in Amsterdam uitsprak.
Maxim Februari is een filosoof, jurist en publicist die bij een breed publiek bekend is door columns in De Volkskrant en de laatste jaren in de NRC. Hij maakte deel uit van verschillende commissies waarin zaken bestudeerd worden die te maken hebben met moraal, ethiek. Kwesties waarover de meningen binnen de samenleving verdeeld zijn. Onderwerpen waar meerdere kanten aan zitten. Complex. Paradoxaal. Dilemma's.
In deze vierde Rudy Kousbroek-lezing (titel: Alfa - over auto's bèta's en technologiekritiek) worden heel veel controversiële zaken aangesneden. Waarover de bibliotheek - eventueel samen met anderen - veel activiteiten kan organiseren. Klik hier voor een artikel over deze lezing (Een alfavisie op technologie is dringend gewenst).

Op de volgende pagina - in die zaterdagse bijlage van het NRC - duidde journalist Marc Chavannes zoals gewoonlijk in zijn wekelijkse rubriek Opklaringen de (politieke) tijdgeest. Een tweede sterk signaal (Menselijk verstand vs. tirannieke technocratie). En zondagavond voegde de redactie van Tegenlicht er een derde teken aan toe: mediacriticus Douglas Rushkoff kreeg drie kwartier de tijd om onze media-wereld te duiden (De herovering van het nu).

Drie jaarthema's
In alle genoemde media-uitingen komen de laatste drie jaarthema's van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken langs, voorbij: Who's in control? (2011-2012), Echte waarde(n) (2012-2013) en Oefenen voor een andere tijd (2013-2015). Thema's die een veel langer leven hebben als we - toen we ze bedachten - konden voorzien. Rondom deze drie thema's zijn nog veel zinvolle bijeenkomsten te bedenken, organiseren. Ook komt het woord kantelcolleges bovendrijven. Een woord om een bepaald soort door de Noord Oost Brabantse Bibliotheken georganiseerde lezingen te afficheren. Tijdens een kantelcollege spreekt iemand van statuur vanuit zijn of haar achtergrond zich uit over aspecten van onze sterk veranderende ('kantelende') tijd uit.
Want dat is overeenkomst tussen de drie 'tekens', de genoemde jaarthema's en het woord kantelcolleges. Onze samenleving is in een zeer rap tempo fundamenteel aan het veranderen én als mens moeten we een standpunt innemen. Tot hier, en niet verder. Doen we dat niet dan razen de (wetenschappelijke en daarvan afgeleide technologische) ontwikkelingen verder en zijn we als mens niet meer in control.

(dinsdag 15 april 2014)
Hans van Duijnhoven

vrijdag 11 april 2014

Tijd voor een broccoli-campagne


Soms, niet al te vaak, heb je al bladerend door (veel) kranten en tijdschriften een gniffel-moment-je. Ontdek je dat een ander precies formuleert wat je al langer wist. Maar tot dat moment dacht je bijna alleen te staan.


Dit artikel moet echter beginnen met Henk van Tuinen. Een econoom - in ruste (ex-CBS) - die in oktober 2013 een boek publiceerde dat perfect aansloot bij het jaarthema Oefenen voor een andere tijd. Dus hem uitgenodigd voor een lezing. In maart 2014.

Oorverdovende stilte
Helaas gebeurde wat je vermoedde. Het boek werd de laatste zes maanden amper opgemerkt. Er ontstond geen (noodzakelijk) debat over zijn centrale stelling. Integendeel. Oorverdovende stilte. Alhoewel dat niet kan. Het Brabants Dagblad plaatste gelukkig enkele dagen voor de lezing een interview met hem. Maar Henk van Tuinen mocht niet aanschuiven bij een van de vele 'tafels' in Hilversum. Noch sprak hij overal in den lande over zijn Ons land kan menselijker : naar een economie die de samenleving verbetert. Of - nog beter en noodzakelijker - werd er in het Parlement over gesproken. Geen commissie ingesteld. Stilte.

Een onvermijdelijk debat
Maar toch heeft Henk van Tuinen iets aangesneden wat onvermijdelijk op 'ons' afkomt. Een debat over de alom aanwezig reclamemacht. Van Tuinen noemt een getal van 500 miljard euro. Alleen al voor reclame. Hij noemt geen bedrag voor iedereen die bezig is met PR, marketing, 'voorlichting', framen en spinnen. Overal zijn binnen onze samenleving mensen 'moedwillig' bezig anderen te beïnvloeden. Iets te laten doen dat ze zonder die inspanningen waarschijnlijk niet hadden gedaan. Waarom? 

Henk van Tuinen is wijs genoeg om dit allemaal te willen verbieden of stoppen. Maar hij weet wel dat deze almacht een eenzijdig karakter heeft. Hij bepleit kortom in zijn boek een tegenkracht. Bedoeld om mensen van verschillende kanten te bestoken, beïnvloeden, manipuleren. Waardoor mensen in dubio worden gebracht. "Hé, er wordt niet alleen reclame gemaakt voor (te duur) water in flesjes maar ook voor 'gewoon' (schoon en goedkoop) kraanwater. Momenteel is de balans ver te zoeken. Aan de ene kant wordt misschien in Nederland alleen al voor 10 miljoen euro reclame gemaakt voor Spa of Perrier en amper iets voor water van onze waterleidingbedrijven.

Dit debat moet niet alleen gevoerd worden vanwege de eenzijdigheid van het beïnvloedingsgeweld maar ook omdat het leidt tot veel onnodig consumeren. Hetgeen een relatie heeft met de discussie of onze aarde dit consumeren trekt. Te meer daar de groep mensen die dit gedrag vertoont steeds groter wordt.

Dit debat moet ook gevoerd worden omdat steeds duidelijker wordt dat de mens zeer gevoelig is voor beïnvloeding, amper rationeel door het leven gaat en vooral op zijn of haar gevoel beslissingen neemt. Dit inzicht dwingt beleids- en wettenmakers om na te gaan denken over andere manieren om vervelende 'dingen' bij te sturen. Een mix van harde ge- en verboden aangevuld met vormen van nudging. Mensen (bijna onmerkbaar) een duwtje in de goede (gewenste) richting geven.

In dat debat gaat het uiteindelijk om de vraag Who's in control? Willen we dit. Als samenleving. Het oude, o zo vertrouwde systeem waarin reclame alom koning is? Of een samenleving waarin we - door anderen - ook beïnvloed en gestuurd worden om sommige dingen anders te gaan doen? Het antwoord is niet gemakkelijk. Zal voorlopig ook niet komen omdat het debat amper is begonnen. Alhoewel?


Tijd voor een broccoli-campagne
In Vrij Nederland (van 12 april 2014) heeft Joël Broekaert het in zijn rubriek De alleseter over Henk van Tuinen, en zijn boek, zonder beiden te noemen. Waarschijnlijk kent hij het boek niet en het pleidooi dat Van Tuinen houdt voor de oprichting van een Ontplooiingsfonds om van daaruit dat tegengeluid te financieren.
Broekaert heeft het over kinderen (en hun ouders) die massaal door voedselbedrijven bestookt worden met reclame voor ongezonde producten. Heeft het over de 'jengelfactor'. Het verschijnsel dat kinderen in de supermarkt zeuren om voedsel dat ze (her)kennen uit de reclames. De zinnen die al bladerend door dit nummer in dat artikel opvielen waren:
De hoeveelheid reclame voor ongezond voedsel is exorbitant. Tijd voor een broccoli-campagne.
en

De vereniging van spruitjesteler heeft niet zo veel promotiegeld. Resultaat: slechts 1 à 2 procent van de Nederlandse kinderen eet genoeg groente.

Geld uit het Ontplooiingsfonds voor 'spruitjes'
Het fonds dat Henk van Tuinen bepleit bestaat nog (lang) niet en zal er (naar verwachting) ook niet komen. Maar links of rechtsom zal er 'iets' gedaan moeten worden om tegengas te kunnen geven. Een voorbeeld uit het artikel in VN:
Om aandacht te vragen voor de exorbitante hoeveelheid reclame die er is voor ongezond voedsel, heeft het Nederlandse samenwerkingsplatform Food Guerrilla ook aangekondigd een broccoli-campagne te beginnen. Iedereen kan meedoen. Vorige week werd de eerste aanzet gegeven tijdens het Big Bang Broccoli-evenement in Amsterdam. 

(vrijdag 11 april 2014)
Hans van Duijnhoven