dinsdag 9 oktober 2012

Waarden in twee lied-jes

Donderdag 4 oktober werd in De Volkskrant vooruitgeblikt op het jaarlijkse Nobelprijs-circus. Wie krijgt dit jaar de Nobelprijs voor literatuur. Op donderdag 11 oktober maken volgens deze krant Haruki Murakami, William Trevor, Cees Nootebom, ene Mo Yan én Bob Dylan kans op deze prijs.

Verandering van focus
Dit artikel is geschreven om twee lied-jes van ome Bob naar voren te halen én om uit te leggen waarom op dit blog vanaf heden minder de nadruk gelegd wordt op de vraag Who's in control? maar meer op een andere zin: Echte waarde(n).

Themareeks

Zoals wellicht bekend programmeert de Osse Openbare Bibliotheek sinds 2004 een reeks lezingen rondom een bepaald jaarthema. Klik hier voor een overzicht. En hier voor de criteria. En hier voor een artikel waarin het thema van 2012-2013 - Echte waarde(n) - als het ware komt 'bovendrijven. Klik (tot slot) hier voor informatie op de website van de bibliotheek.
Bob Dylan - Nobelprijs voor literatuur?
Sinds 1997 wordt deze muzikant ook genoemd. Bijzonder. Dat een musicus een literatuurprijs kan 'winnen. Er zijn veel mensen die kunnen uitleggen waarom. En er zijn (nog) veel (meer) kenners waarom hij die prijs juist niet moet krijgen. Een mooi onderwerp voor debat. Anyway, de kans dat hij die prijs krijgt is niet erg groot.Door dat artikel kwamen deze twee liedjes van Bob Dylan naar boven. Plus tientallen anderen, waarvan honderden (!) regels opgenomen zijn in het collectieve geheugen. Doe maar eens quizje door twee of drie woorden uit een bekende song van hem uit te spreken. En dan zien hoe (oudere) mensen aanvullen. The answer is ... blowing. Inderdaad: in the wind. Wat mij betreft krijgt hij de prijs!

Donderdag 9 oktober 2008

Dit debat was reden om in 2008 popjournalist Bert van de Kamp uit te nodigen om op de tweede donderdag in oktober in de Osse Bibliotheek een lezing te verzorgen onder de titel De dag waarop Bob Dylan de Nobelprijs voor literatuur alweer niet kreeg. Hij kreeg 'hem' die dag uiteraard niet (wél de Fransman Le Clézio). Aan het eind van die bijeenkomst maakte Bert melding van een nieuwe Dylan-cd, die hij sinds enkele dagen in zijn bezit had en 'gedraaid'. Hij liet zelfs het 'prijsnummer' van die cd horen, Red river shore. Inderdaad, een prachtig nummer. Op die Tell tale signs staan echter veel meer prachtige nummers. Feitelijk is deze restjesplaat (want deel 8 uit de Bootleg series) de beste cd die Dylan de laatste twintig jaar heeft uitgebracht. Dat kon Bert toen nog niet weten. Hij wist het wel twee jaar later, toen in de muziekbladen de balans van de jaren nul werd opgemaakt. Hij noemde als enige Nederlandse muziekkenner juist deze plaat als de beste van dit tijdperk.

Meer mooie nummers
Toch zag Dylan-kenner Bert die avond iets over het hoofd. Op Tell tale signs (verkrijgbaar als enkel, dubbel- en driedubbelcd) staat een ander nummer dat (wellicht) behoort tot de vijf beste nummers die hij ooit heeft gemaakt. Dat nummer is 'Cross the Green mountain. Gaat over de Amerikaanse burgeroorlog maar feitelijk over waarden. Dat is een boude uitspraak. Waaraan een tweede toegevoegd moet worden. Onlangs voegde hij nog een parel aan zijn lange erelijst toe. Het titelnummer van zijn nieuwste cd, Tempest.

Overeenkomsten tussen deze liedjes

'Cross the Green mountain en Tempest zijn beide lange nummers. Acht en veertien minuten. In beide liedjes gaan heel erg veel mensen dood. In Tempest (dat gaat over the sinking of the Titanic) ruim zestien honderd en in het liedje over de Amerikaanse Burgeroorlog duizenden. Beide liedjes hebben een lang aangehouden melodie, ritme. Dat kun je saai noemen, tenzij je wilt begrijpen waarom hij daarvoor koos. In 'Cross the Green mountain wil hij de sfeer oproepen van een soldaat die naar zijn graf wordt gedragen. In Tempest wordt eindeloos doorgewalst op een melancholische (Ierse) melodie. Er werd op de Titanic volop feest gevierd voordat het onzinkbare schip op zijn eerste tocht naar de bodem van de zee verdween. Niet door een storm, maar na een aanvaring met een ijsberg op een kalme zee. Er was weliswaar een storm, maar aan boord tussen de mensen onderling.

Verschillen

'Cross the Green mountain maakte Bob Dylan in 2002 voor een speelfilm. Gods and Generals gaat over de Amerikaanse burgeroorlog. Delen uit het liedje hoor je aan het eind van de film, als de score voorbijkomt. Voordat Dylan dit liedje opnam las hij veel over dit nog steeds beladen onderwerp. Omstreden omdat in de Verenigde Staten er nog steeds animositeit is tussen de staten die toen tegenover elkaar stonden. In de film Gods and Generals staat een generaal van de Zuidelijke staten centraal, ene Stonewall Jackson. Die aan het eind door zijn eigen troepen wordt beschoten en na een kort ziekbed sterft.
In Tempest komen tientallen personen kort voorbij. Er is geen centrale hoofdpersoon. Het schip staat centraal. Of de zeer gemengde populatie die op die fatale 14e april 1912 aan boord was. Alleen komt 'The watchman' vier keer voorbij. Slapend, onwetend
, dromend van de ondergang. Die watchman zijn wijzelf. Maar dat duurt even om te realiseren.

Trots op zijn voorvaderen

Het belangrijkste verschil is echter de manier waarop beide groepen in de wereld staan. Dylan is overduidelijk trots op zijn verre Amerikaanse voorvaderen, die in de Amerikaanse burgeroorlog opkwamen voor een greater good.
Trots op beide partijen. Winnaars en overwonnenen.
Ruim anderhalve eeuw later zijn de Zuidelijke staten als de bad
guys in de geschiedenisboeken terecht gekomen. Zij waren tegen afschaffing van de slavernij en de Noordelijke staten onder leiding van president Lincoln waren de nobele strijders voor a good cause. Dylan trekt zich daar niets van aan en laat zien dat aan beide kanten integere personen rondliepen die met de beste bedoelingen ten strijde trokken. Centraal staat zoals gezegd in de film generaal Stonewall Jackson. Een zeer gelovig man die zich ontpopt als een gewetensvol man. Ook laat hij in zijn liedje zien dat de manschappen bewust voor de oorlog kozen. Als burgers willen ze hun leven in de waagschaal stellen om te voorkomen dat er iets gebeurd wat tegen hun gevoel, hun aard, hun standpunt ingaat. Ze staan ergens voor. Ongewild komt weer het beeld van de Engelse beeldhouwer Antony Gormley op (die veel mannen heeft gemaakt die ergens voor staan).

Een uitstapje met een bijzondere boot
Aan de andere kant portretteert Dylan in Tempest een gemengde groep mensen die op een schip de overtocht maakt naar de Verenigde Staten.Velen aan boord gingen mee voor de kick. Toen al. Ze wilden de eerste reis van dit schip meemaken.

All the lords and ladies
Heading for their eternal home
(T. 4)
Het inmiddels beroemde  tv-drama Downton abbey begint als op het landgoed 's morgens vroeg de krant wordt bezorgd en al snel het nieuws rondgaat dat de Titanic is gezonken. En de heer van het estate moet constateren dat hun kennis Lord Astor en zijn jonge vrouw zich onder de slachtoffers bevinden.
The rich man, Mister Astor
Kissed his darling wife
He had no way of knowing
It'd be the last trip of his life (T. 24)
Maar Dylan haalt ook anderen naar voren. Een gemêleerd gezelschap. Die allen anders reageren op de ramp. Angst, woede, gelatenheid, moed, dapperheid, doortastendheid, lafheid enzovoorts. Hij haalt in vele coupletten opvarenden naar voren en sluit die opsomming als volgt af
There were many, many others
Nameless here forever more
They never sailed the ocean
Or left their homes before (T. 37)
Davey, the brothel-keeper
Toch is het belangrijk een persoon uit zijn opsomming naar voren te halen, nl. Davey, de man die de hoeren regelt. Dylan legt deze man een cruciale zin uit dit lied-je in de mond. Dat doet hij door juist die vier woorden met nog meer nadruk en klemtoon te zingen. Het is meer dan zingen, het is bijna schreeuwen:
Davey the brothel-keeper
Came out dismissed his girls
Saw the water getting deeper
Saw the changing of his world (T. 29)
Stonewall Jackson
Changing of his world
In beide liedjes gaat het daar natuurlijk om. Kleine mensen worden getroffen door grote zaken. Ongemak, rampspoed, ellende. Waardoor de o zo vertrouwde wereld drastisch verandert. Het belangrijkste verschil tussen beide liedjes is dat bij de een hoop en vertrouwen ondanks alles prevaleert en in Tempest is die uiteraard afwezig. In 'Cross the Green mountain staan burgers centraal. Die weten waar ze voor staan. Weten dat ze door hun keuze kunnen sneuvelen. Dat doet pijn. Brengt herinneringen aan het goede leven naar boven, maar doet hen niet afwijken van hun besluit om voor hun right cause te gaan vechten en wellicht sneuvelen. De dood en de ellende overkomt hen niet. Het is een keuze:
The bells of evening have rung
there's blasphemy on the end of the tongue
Let them say that I walked in fair nature's light
And that I was loyal to truth and to right (GM 8)
Aan boord van de Titanic bevinden zich in Tempest van Bob Dylan hoofdzakelijk consumenten. Die gaan sterven zonder enige reden of groter belang. Integendeel, het lot is hen niet welgezind. Domme pech. Of om met Dylan te spreken: de Heer heeft het zo gewild:
They waited at the landing
And they tried to understand
But there is no understanding
On the judgment of God's hand (T. 43)
Tell tale signs
'Cross the Green mountain maakte Bob Dylan in 2002 in opdracht van media-magnaat Ted Turner voor Gods and Generals. Een poging van deze man om de Verenigde Staten na 9/11 als het ware een hart onder de riem te steken. Het Amerikaanse volk kan en zal elke grote tegenslag te boven komen. Kijk maar naar deze film. Deze mannen stijgen als het nodig is boven zichzelf uit. Cijferen zichzelf voor volk en vaderland weg. In dit liedje zit ook de titel van de cd opgesloten, Tell tale signs. Verhalen geven signalen, betekenis af. Het is een soort boodschap die Dylan impliciet afgeeft. In zijn lange carrière heeft hij vele verhalen afgescheiden. Verhalen die een diepere laag hebben. Niet altijd, en zeker niet altijd even duidelijk of goed. Maar - en dat weet Bob Dylan als geen ander - hij heeft sinds zijn debuut in 1962 op plaat veel toegevoegd aan de menselijke verhalen-voorraad.

Bijbelse verwijzingen
In beide songs zitten verwijzingen naar Oude en Nieuwe Testament. Bob Dylan kent de bijbel. En citeert er uit of verwijst naar bepaalde fragmenten. Na veel draaiuren kwam de gedachte op dat Bob Dylan met Tempest iets doet wat de afgelopen 35 eeuwen door velen is gedaan. Een incident dat in jouw lifespan voorbijkwam als het ware omtoveren in een verhaal dat door iedereen begrepen kan worden die er niet bij was. Niet toen het gebeurde, niet aanwezig was op de plaats van delict. Nee, zo'n incident eindigt in een boek uit het Oude Testament en wordt hét universele verhaal van iemand die zijn eigen broer doodslaat (Kaïn en Abel), een overstrominkje in Azië wordt tot mythische proporties opblazen (dé Zondvloed) of het zinken van een plezierboot waarbij ontelbaar veel mensen naar de filistijnen gaan staat symbool voor het naar de knoppen gaan van een samenleving die tijdens het "goede leven" geen oog had voor de realiteit. Zo'n liedje is Tempest. En zoals dat in de bijbel gaat wordt voor het gemak met afkortingen en getallen gewerkt om naar een bepaalde episode te verwijzen. T. 42 is couplet 42 van Tempest, waarin de balans wordt opgemaakt. Piet de Dood heeft huisgehouden:
When the Reaper's task had ended
Sixteen hundred had gone to rest
The good, the bad, the rich, the poor,
The loveliest and the best (T. 42)
Echte waarde(n)
Het jaarthema is gebaseerd op de aanname dat we komende jaren een tijdperk zullen ingaan waar nadrukkelijk weer de vraag gesteld moet worden wat waarde heeft. Meer waarde als iets anders. De tijd dat alles even belangrijk en waardevol werd gevonden (althans niet hardop uitgesproken dat sommige meningen of  'dingen' meer waarde hadden) loopt op z'n end. Althans, daar lijkt het op. Het postmodernisme als het ware voorbij. Een mening van een hoogleraar geologie over een nieuwe IJstijd doet er meer toe als die van mijn buurman. Een popjournalist die ruim 50 intensief naar popmuziek heeft geluisterd kan beter inschatten of de nieuwste cd van A, B of C meer of minder waardevol is. Een topman van een multinational die met een bonus van 30 miljoen het pand verlaat ná 1500 man te hebben ontslaan om de rendementscijfers nóg hoger te hebben opgekrikt verdient minder respect als een directeur van een klein bedrijf die midden in deze crisis genoegen neemt met een kleiner salaris en afziet van extra beloningen. Een groot bedrijf die tientallen lobbyisten inzet om aankomende wetgeving te voorkomen die hem (of haar) zouden dwingen een andere, meer duurzame weg in te slaan verdient minder respect.

De komende jaren zal het over deze discussie gaan, en - voorspelling - personen, bedrijven en instellingen die over echte waarde(n) hebben nagedacht én een adequaat antwoord weten te formuleren zullen overblijven, klanten behouden, hun mensen aan het werk kunnen houden. En personen die hetzelfde doen zullen beter in hun vel zitten, meer door hun gemeenschap gewaardeerd enzovoorts. Of - om het met het vorige jaarthema te zeggen - zij zullen meer in control zijn. Nog sterker: zij zijn in control.

Hoop en wanhoop
Tempest is een prachtig deprimerend liedje. Het ligt voor de hand om te denken dat Dylan dit liedje juist in 2012 heeft opgenomen en uitgebracht. Honderd jaar na the sinking of the Titanic. Alleen staat anno 2012 de Titanic symbool voor onze huidige samenleving, waarin mensen in nood ook alle kanten opspringen. The good, the bad, the rich, the poor, the loveliest and the best. Hoop en wanhoop, vertwijfeling, vastberadenheid, wegkijken en vele andere houdingen.

Aan de andere kant is 'Cross the Green mountain een nog mooier hoopvol liedje. Waarin mensen in moeilijke tijden bewust (rationeel) besluiten het goede te doen. In de wetenschap dat het hun leven kan kosten. Dat zij de vruchten er wellicht niet van zullen plukken. Maar dan is het voor het nageslacht. Denk nu aan onze tijd. Waarin meer op het spel staat als ons eigen overleven. Op onze overvolle planeet zullen of we het nu leuk vinden of niet de bakens moeten gaan verzetten. Offers gebracht worden. Wegkijken kan niet meer. De tijd van cruises is voorbij.
The world is old, the world is great
Lessons of life can't be learned in a day
I watch and I wait and I listen while I stand
To the music that comes from a far better land (GM 5)
Wat zal onze legacy zijn?
Hoe zal onze generatie, onze tijd in de geschiedenisboeken terecht komen? In het zevende couplet 'beoordeelt' Dylan de strijders in de jaren 1860 als volgt:
It's the last day's last hour of the last happy year
I feel that the unknown. The world is so dear
Pride will vanish and glory will rot
But virtue lives and cannot be forgot (GM 7)
Uiteindelijk delven waarden als trots en opkomen voor je zelf het onderspit en zullen mensen anderen blijven herdenken die opkwamen voor een groter goed, geheel.

Jos Kessels
Deze Brabantse journalist schrijft al decennia voor het Eindhovens Dagblad. Door zijn vriend, oud-collega en schrijver P.F. Thomése is hij op weg om in heel Nederland onsterfelijk te worden. In 2009 verscheen J. Kessels : the novel. In 2013 wordt dit boek over twee muziekvrienden verfilmd. Deze Jos Kessels schrijft al jarenlang dagelijks een column in het ED. Op 11 februari 2010 had hij het over 'Cross the Green mountain. Twee jaar nadat de cd was uitgekomen. Opmerkelijk voor een Dylan-fan, maar de lof was er niet minder om.

Dylan
Terwijl ik met mijn dochter en een vriendinnetje, dat meeging om te spelen, naar huis liep, ging in de binnenzak van mijn jas de telefoon.
Een van hun moeders, dacht ik, maar het was mijn oudste broer. Ik moest er nog steeds aan wennen dat je met een mobiele telefoon overal bereikbaar was.
Hij had een dubbel-cd van Bob Dylan gekocht voor twaalf euro uit 2008: Tell tale signs.
Of ik die al had? Nee, ik had als ouwe fan net als mijn broer een hele rij Dylan-cd's, maar die niet. Allemaal niet eerder uitgebrachte nummers en er stond er één op, waar ik volgens hem helemaal kapot van zou zijn. Het ging over de Amerikaanse burgeroorlog.
Mijn broer wist dat ik veel muziek over die oorlog had ().
We kwamen bij een drukke straat, dus maande ik de huppelende kinderen te wachten, bedankte mijn broer voor de tip en stopte de telefoon weg.
De volgende ochtend kocht ik op weg naar de krant de dubbel-cd van Dylan, ongedraaid.
() Vanaf het eerste nummer Mississippi schoof ik stukje bij beetje naar voren op de bank, omdat de liedjes me naar zich toezogen. Bij Red river shore, waarin een man zijn passie bekent en de vrouw antwoordt met: Go home and lead a quiet life, was ik verkocht.
Maar het beste moest nog komen: 'Cross the Green mountain.
Dylan schreef het nummer voor de soundtrack van de film Gods and Generals over de burgeroorlog en het is briljant, ongelooflijk. Gedragen door orgel en viool geeft Dylan, zingend en raspend als een meelevende dode, zijn eigen versie van de Verschrikkingen van de oorlog van Goya.
Het is een van de allermooiste nummers die ik ooit gehoord heb, met dank aan Dylan en mijn broer.

Pearl Harbor-moment
Onlangs werd door een Australische schrijver een soort Pearl Harbor-moment aangekondigd. Dat gebeurde in de dagen nadat de Japanners in december 1941 onverwacht de Verenigde Staten hadden aangevallen en zwaar getroffen. Binnen enkele dagen was de isolationistische houding die de meeste Amerikanen tegen de oorlog in Europa en Azië hadden ingenomen voorbij. President Franklin D. Roosevelt tekende binnen 48 uur een wet om alles en iedereen te mobiliseren om de oorlog te gaan winnen. Complete bedrijfstakken werden omgebouwd voor de oorlogsindustrie, miljoenen mensen gerekruteerd en er heerste een sfeer om 'de Mof' en vooral (ook) 'de Jap' te gaan verslaan.

Ons Pearl Harbor-moment
Paul Gilding voorziet in zijn Helden uit noodzaak : hoe onze generatie dankzij de ecologische en economische crisis de wereld gaat redden dat zo'n moment in de Westerse wereld nakende is. De problemen rondom het opraken van grondstoffen, schaarser worden van schoon drinkwater, een veranderend klimaat en een nog groter verschil tussen arm en rijk zal leiden tot zo'n moment. Dat op zekere dag 'iedereen' tot de conclusie zal komen dat 'het anders moet'. Rise to the occasion zouden de Amerikanen zeggen. Staan voor je zaak, de rug rechthouden, de schouders er onder zetten. of gewoonweg minder denken aan je privé besognes maar begrijpen dat deze tijd vraagt dat jijzelf ook je steentje bijdraagt. Een sfeer die - zoals je uit vele boeken kunt halen - heerste in de jaren ná de Tweede Wereldoorlog. Dat waren de Opbouwjaren. Nu zou je kunnen zeggen dat na de ontnuchteringsjaren (waarin we tot dit besef moesten komen) een nieuwe tijd aanbreekt. Een hoopvolle, inspirerende periode. Waarin het weer ergens over gaat. Het (zinloos?) consumeren voorbij.
Klik hier voor een lang artikel over dit boek (en een ander liedje (Vijf minuten, 36 uur, vier dagen)

Tegenlicht
Toevallig ging de laatste uitzending impliciet over dit onderwerp. Op maandag 8 september liet de redactie (die naar eigen zeggen al tien jaar geleden deze crisis voorspelde en van alle kanten belichte) onder de noemer Power to the people mensen uit binnen- en buitenland woord die in eigen omgeving hét verschil proberen te maken. Niet langer proberen de wereld (of 'de walvissen')  te redden, maar bijvoorbeeld je eigen eiland voorzien van windmolens en zonecellen om energie-onafhankelijk te worden van de grote energie-molochs. Of zzp-ers die gezamenlijk besluiten een zogenaamd broodfonds op te zetten om elkaar los van grote verzekeringsconcerns te ondersteunen bij ziekte en/of gebrek aan werk. Trendpsycholoog Tom Kniesmeijer noemde het in de (tweede) TrendeRede 2012 de 'Burgers van Stavast'. Ik zeg wat ik hoop en ik doe wat ik kan.

Valt er muzikaal ook iets te genieten?
Tempest, de cd , kreeg in de meeste bladen en kranten die ik onder ogen heb gekregen een goede ontvangst. Er waren mopperkonten (Ruud Meijer in HP/De Tijd) maar meestal werden goede cijfers uitgereikt. Je kunt in alle recensies wél opmerken dat de critici zoals gewoonlijk slechts enkele keren naar de plaat hebben kunnen luisteren. De deadline is dwingend en er moet een stuk of mening worden geventileerd. Daardoor doen de meesten het bijna 14 minuten durende nummer Tempest als muzikaal saai af. Dat valt ook wel te begrijpen. Dylan kiest hier voor een wals. Een stijl die ver afstaat van de meeste popcritici. En ten tweede gaat die wals maar door. Eindeloos. Er zit echter voor de goede luisteraar wel degelijk variatie in. De violist mag af en toe (overdreven gesproken) uit zijn dak gaan als The Watchman voorbij komt. Vier keer. Die ligt te dromen. Denkend aan de Titanic die naar de ondergang zal gaan.
In 'Cross the Green mountain is het zo mogelijk nóg saaier; de trom die maar door gaat met slaan (het ritme van de begrafenisstoet), het orgel en slechts één keer dat de gitarist 'uit zijn dak mag gaan'. Eén korte noot, aanslag in het voorlaatste couplet. Nét voordat de generaal wordt getroffen.

Meer informatie
Klik hier voor een artikel over 'Cross the Green mountain én Barack Obama (Music that comes from a far better land). En hier voor een stuk waarin de tekst nader wordt geanalyseerd (maart 2009)