Tijdens het doorbladeren van Newsweek (van 23 januari 2012) - waarin Geert Wilders het advies krijgt om te stoppen met zijn anti-muslim diatribes (= schimpschrift, schotschrift) (before somebody gets hurt) - viel een artikeltje op over een tv-serie. Onder de kop No Downers in ‘Downton' probeert de beroemde historicus Simon Schama uit te leggen waarom ook Amerikanen voor deze snobistische tv-serie zijn gevallen. De inhoud van dit artikel sluit op een bepaalde manier aan bij de lezing die hoogleraar sociale psychologie Roos Vonk op zondag 15 januari 2012 in Oss heeft gegeven. En ook perfect aan bij de boodschap van de derde wintergast van deze zachte winter, hoogleraar economie Deirdre McCloskey. Die geïnterviewd werd door Raoul Heertje. Die op zondag 21 december ook in Oss sprak in de reeks Who’s in control? Tot slot kwam door dit alles de vraag op of de MBA Oath werkelijk ingang heeft gevonden en wordt nageleefd.
Want daar gaat het artikel van Schama, de lezing van Roos Vonk en het exposé dat McCloskey op tv gaf feitelijk over. Who’s in control? en de relatie met het begrip waarden.
Leven volgens "je gevoel"
Roos Vonk gaf ergens in haar lezing aan dat ze niet zoveel op heeft met mensen die zeggen te leven op basis van ‘hun gevoel’. Ze vindt dat een kinderlijke houding. Want iedereen kan (inmiddels) uit onderzoek weten dat het gros van ons doen en laten aangestuurd wordt door ons onbewuste. En dat heel erg weinig handelen (inclusief denken) bewust gebeurd. Het kost veel moeite om iets bewust te doen. Of na te laten. Over iets na te denken. Moeite om weloverwogen een beslissing te nemen. Meestal doen we maar wat. Gelukkig gaat het meestal goed. Ons onbewuste is in een lange evolutie uitgegroeid tot een krachtig mechanisme. Maar af en toe gaat ons onbewuste toch (met zijn of haar dierlijke impulsen) met ons aan de haal. En komen later tot de conclusie dat we (bijvoorbeeld) weer iets ongezonds hebben gegeten terwijl we aan het lijnen waren. Of hebben er in een meningsverschil weer iets stoms uitgeflapt.De volwassene in onszelf heeft het moeilijk. Wordt als we niet oppassen voorbijgelopen. Door 'ons gevoel'.
Drie waarden opsommen, naleven
Ze gaf elke (volwassen) bezoeker die bewuste middag de tip waarden die er voor ieder afzonderlijk toe doen helder voor zichzelf op te sommen. Benoem er drie en probeer die na te leven. Die waarden zag ze als de stralen die een vuurtoren aan zee doorlopend uitstraalt. En de man of vrouw op zee (“het volle leven”) kan in zijn of haar bootje zich in hectische omstandigheden (“een storm”) als volwassene wenden tot die stralen. Als houvast. Als ankerpunt. Leef ik nog wel volgens mijn eigen waarden? Ze noemde bewust geen normen. Waarschijnlijk omdat die de waarden té veel inperken en dirigistisch (en daardoor ietwat kinderlijk) en moralistisch overkomen.
Waarden als leidraad
Simon Schama laat in zijn column weinig heel van de serie Downton abbey. Historisch klopt het niet. Is té geromantiseerd (but then that wouldn’t get the high ratings, would it?). Downton abbey is een Engelse tv-serie die zich afspeelt in de jaren rond de Eerste Wereldoorlog. Op het fictieve estate Downton. Waar de verschillen in rang en stand tussen de rijken en armen nog steeds bestaan. Feitelijk een soap maar wel voortreffelijk uitgevoerd. Script, acteurs, locaties, aankleding. Nergens is op bezuinigd. Serie 1 en 2 hebben veel kijkers getrokken. Ook in de Verenigde Staten.
Elk personage leeft naar bepaalde waarden. Die verschillen van elkaar. Zoals het in het normale leven ook gaat. Maar je ziet de struggle tussen leven naar die waarden en de momenten dat ze er als kind van af wijken.
Fascinerend voor mensen van nu die om zich heen alom 'hoger geplaatsten' zien die in eerste en laatste instantie alleen aan hun eigen belang denken. Zich realiseren dat het ook anders kan. Dat het ooit anders is geweest. Een tijd waarin 'de adel' van een land(goed) niet altijd aan zichzelf dacht. Lord Grantham is in de serie een man die het beste voorheeft met zijn estate en zijn mensen. Wel vanuit een volstrekt achterhaald wereldbeeld, maar desalniettemin vertoont hij het gros van de tijd integer gedrag. "De vis gaat rotten bij de kop" sprak Geert Mak al in 2004 uit in zijn Raffeisenlezing. De elite van die jaren wist dat en vertoonde gedrag dat daar bij hoorde. Een deel van de fascinatie voor Downton abbey heeft met dat gevoel te maken: onze elite gedraagt zich niet langer als een elite. Leeft althans niet volgens bepaalde waarden die iedereen hoogacht.Van een high trust samenleving zijn we in een low trust tijd terechtgekomen.
Toen Raoul Heertje in december na afloop van zijn lezing onthulde dat Deirdre McCloskey een van zijn drie gasten zou zijn ging nog geen belletje rinkelen. Wel bij de andere twee: Theodore Dalrymple en de Ierse muzikant Gavin Friday (luister vooral naar diens Each man kills the thing he loves).
Voor alle zekerheid het programma opgenomen en pas ver na Nieuwjaar bekeken. Deze uitzending verdient een groot publiek. Omdat deze (69 jaar oude) Amerikaanse hoogleraar economie ten eerste veel aardige dingen over ons land zegt. Verder weet ze als historica als geen ander dat sinds het begin van de 19e eeuw de levensstandaard van de mens ná elke crisis beter is als daarvoor. Een hoopvol signaal in deze tijden van kommer en zwartdenken. Maar vooral omdat ze rake en wijze dingen zegt over creatieve destructie. Waarmee ze bedoelt dat de ondernemende mens doorlopend nieuwe dingen bedenkt (uitvoert) waardoor 'achterblijvers' verdwijnen, wegvallen. Maar aan het eind van 'de rit' is de samenleving er in zijn algemeenheid op vooruit gegaan. Ten koste van bijvoorbeeld lantaarnopstekers, mijnwerkers, datatypistes enzovoorts. Kortom een optimistische dame. Met een zeer breed blikveld. Maar vooral een econoom die af en toe door laat schemeren niet al te veel op te hebben met die wetenschap. Als je meer over haar gaat opzoeken dan blijkt dat ze door de jaren heen in haar denken is opgeschoven.
Daar heeft Deirdre McCloskey het in dit interview (met beelden) doorlopend over. Op de een of andere manier hebben de Hollanders in de 17e eeuw als het ware de burgerlijke waarden 'uitgevonden'. Ze zijn 'bourgeois' geworden. Daaronder verstaat ze hard werken, niet bedriegen, opkomen voor jezelf en vooral je als burger manifesteren. Als individu. Het daarbij behorende gedrag heeft geleid tot welvaart. Denk in dit verband bijvoorbeeld aan de VOC, Later hebben andere landen deze waarden en vooral een daarmee samenhangende levenshouding overgenomen. En zijn op hun manier ook welvarend geworden. Deirdre McCloskey is trots op 'burghers' of mensen uit de middenklasse. Middenklasse is bij haar geen scheldwoord. Burgers realiseren door hun doen en handelen vernieuwing, vooruitgang en daardoor meer welvaart.
Wat niet aan bod kwam in de uitzending
Deirdre McCloskey spreekt zich niet uit over Downton abbey, maar wel over andere feodale toestanden uit het verleden. Daarover is ze duidelijk. De burgers in de moderne samenleving hebben die toestanden afgebroken. Prima. Ze heeft het wel over de huidige crisis. Is daarover optimistisch. Na elke crisis wordt een toestand bereikt waarin we (gemiddeld) met zijn allen nog welvarender zijn.
Ze spreekt zich niet impliciet uit over mensen in Nederland en andere Westerse landen die zich de laatste tien jaar minder als burgers maar té veel als consumenten opstellen ("ik wil het nu"). Leven op hun gevoel, afgaan op incidenten, de waarde terughoudendheid niet kennen noch naleven. Of zoals de vader van Theo van Gogh zei: „Wat ik vaak tegen Theo heb gezegd is: ‘Je mag wel alles zeggen, maar het hoeft niet.’
Dit grapje van Mae West citeert ze om aan te geven dat ze als econoom is weggegleden van haar oorspronkelijke vak en inmiddels veel meer terreinen van het menselijk doen en handelen in haar werk en denken meeneemt. Uiteindelijk bepleit ze een ethical capitalism. Ze verafschuwt het ratten-gedoe binnen dat systeem. Ze onderschrijft van harte wat de rijkste Amerikaan Warren Buffet in een uitgekozen clip over managers zegt. Managers moeten zich doorlopend de vraag stellen wat de impartial spectator over hun doen en laten zou zeggen. Kunnen ze met opgeheven hoofd een interview geven aan een krant over hun 'handel'. Hoeven ze zich niet te schamen als dat in de krant verschijnt. Zou hij of zij zich daarvoor schamen tegenover familie, buren en vrienden, dan is men waarschijnlijk onethisch (verkeerd) bezig.
De MBA Oath
Ergens in het midden van de financiële crisis kwam in 2009 het bericht dat in de Verenigde Staten enkele MBA-studenten een eed hadden bedacht. Een eed waarin ze zich uitspraken om als ze werkzaam zouden zijn in bedrijven (want MBA-studenten komen vaak op topposities terecht) zich ethisch beter als hun voorgangers zouden gaan gedragen. Zeg maar: minder hebzucht en meer mededogen met andere partijen in en om hun bedrijf. Denk in dit verband aan hun werknemers, klanten, het milieu, 'de toekomst' en een houding om een aan hun leiding toevertrouwd bedrijf te dienen. Deemoedig. Om het te laten groeien, overleven maar niet ten koste van alles.
MBA Oath (short version)
As a manager, my purpose is to serve the greater good by bringing people and resources together to create value that no single individual can create alone. Therefore I will seek a course that enhances the value my enterprise can create for society over the long term. I recognize my decisions can have far-reaching consequences that affect the well-being of individuals inside and outside my enterprise, today and in the future. As I reconcile the interests of different constituencies, I will face choices that are not easy for me and others.
Therefore I promise:
I will act with utmost integrity and pursue my work in an ethical manner.
I will safeguard the interests of my shareholders, co-workers, customers and the society in which we operate.
I will manage my enterprise in good faith, guarding against decisions and behavior that advance my own narrow ambitions but harm the enterprise and the societies it serves.
I will understand and uphold, both in letter and in spirit, the laws and contracts governing my own conduct and that of my enterprise.
I will take responsibility for my actions, and I will represent the performance and risks of my enterprise accurately and honestly.
I will develop both myself and other managers under my supervision so that the profession continues to grow and contribute to the well-being of society.
I will strive to create sustainable economic, social, and environmental prosperity worldwide.
I will be accountable to my peers and they will be accountable to me for living by this oath.
This oath I make freely, and upon my honor.
Een prachtig filmpje
Opmerking over het filmpje
De beelden van de staande man zijn gemaakt door Antony Gormley. In de buurt van Enkhuizen staat zijn zittende (poepende) man. De muziek in het filmpje is van The Woodlands (Until the day dims van hun titelloze album uit 2009).
Zinnen uit dit filmpje
This year
More than 150.000 students will earn their MBAs
They will be leaders of firms and of industries
But what kinds of leaders will they be?
What kind of leader will you be?
What will you stand for?
What will you stand against?
When will you take a stand?
I will lead with integrity
I will manage in good faith
I will uphold the letter & the spirit of the law
I will oppose corruption
I will act with justice to all
I will be honest about the risks we face
I will invest in myself and my profession
I will take responsibility for my actions
I take this oath freely, and upon my honor
The MBA Oath - create real value
Create real value
Een waarde, een opgave voor iedereen die zich als 'volwassene' door het leven wenst te begeven. Een volwassene die zich realiseert dat het 'kind' in ons het 't gros van de tijd het voor het zeggen heeft. Waardoor we niet in control zijn. En real value- échte waarde (kwaliteit) - alleen door inspanning bereikt kan worden.
Meer lezen, onderzoeken
Onderstaande titels werden door Deirdre McKloskey genoemd, aangehaald.
Girl with a pearl earring (2004 over Johannes Vermeer)
Max Havelaar (het boek) (de film) van Multatuli
Tom Joad (uit het boek The grapes of wrath van John Steinbeck) (een liedje van Woody Guthrie uit 1940) (LP The ghost of Tom Joad van Bruce Springsteen uit1995)
Wall street (de film van Oliver Stone met de sleutelscène over greed)
Joan Baez (zingt Joe Hill, o.a. op de cd Bowery songs)
Deugden (McKloskey heeft het vooral over deugden, maar die komen voort uit waarden)
Niet genoemd, maar toch: de speelfilm Gosford park (uit 2011, scenario Julian Fellowes; een ander soort Downton abbey)
Toevoeging (zaterdag 21 januari 2012) Vier citaten uit de zaterdagkranten
1. Mijn zoons kunnen niet zo goed leren. Als vader van twee vmbo'ers merk je dat veel mensen nogal lompe opvattingen over dit schooltype koesteren. Een broeinest van dombo's, bontkraagjes en messentrekkers. 'Het afvalputje van het onderwijs'. Toch een merkwaardige benaming voor een schoolsoort waar minstens de helft van de Nederlandse kinderen naar toe gaat.
Ik neem het niemand kwalijk. Zelf ben ik geen haar beter. Zo beschouwde ik de concentratiestoornis waaraan mijn kinderen lijden ook als een modieuze luxekwaal, voordat we er zelf mee te maken kregen. Zoals de Hongaarse schrijver Sandor Marai zei: 'De mensen hebben een hekel aan nadenken, daarom oordelen ze liever.'
Peter Giesen in zijn column Het menselijke tekort (VK)
2. Ook dat ligt voor Giglio op de rotsen: het neoliberale fictiedenken dat ons de krediet- en eurocrisis bracht. Die zogenaamd onzinkbare bubble die door een onzichtbare ijsberg toch scheurde en met ontelbare miljarden naar de kelder ging. "Die rots stond niet op de kaart!" zei Schettino, als een bankier tijdens een hoorzitting op Capitol Hill. Even hoop je zelfs dat het waar is, dat er een freak rock in het spel is, maar hij kletste maar wat, net als de mannen van Lehmann en Goldman Sachs: de rots steekt duidelijk boven het water uit.
Jan Kuitenbrouwer verbindt in De cruise als gekapseisd cultuurgoed het stranden van cruiseschip Costa Concordia in de buurt van het eiland Giglio met het zinken van de Titanic (100 jaar geleden) en het omvallen van de neoliberale droom. Kapitein was ene Francesco Schettino.
3. De boekenkast van mijn ouders oefende een grote aantrekkingskracht op mij uit. Ik hield van Amerikaanse schrijvers, zoals Jack London, maar begon met de Russen. () Het vergaren van kennis was van groot belang in mijn jeugd. Natuurlijk heeft een mens kleding en voedsel nodig, maar juist het vermogen om te abstraheren overstyijgt het tweedimensionale. () Aan mijn zoon en dochter heb ik iets van die wijsheid proberen mee te geven: vorm je eigen mening. Laat je niet leven. Om mij heen zie ik veel mensen die er niet zijn. Er staat een lichaam en het is gekleed, maar de ziel ontbreekt.
Strafpleiter Inez Weski in de rubriek Sprekend (NRC).
4. Mijn oordeel berust te vaak op tunnelvisie
Onder deze kop staat een samenvatting van de Burgemeester Dales-lezing die de Nationale Ombudsman - Alex Brenninkmeijer - op vrijdag 20 januari 2012 uitsprak. Daarin gaat hij in op het belang van artikel 1 van de grondwet (over niet discrimineren). Daaruit enkele citaten:
Op dit punt aangekomen houd ik mezelf een spiegel voor en stel mij ernstig de vraag of ik vrij ben van discriminatie. En dan moet ik bekennen dat ik boordevol vooroordelen zit. Niet alleen rationeel, maar juist ook op gevoelsniveau.
() Onder invloed van deze wonderlijke werking van ons brein hanteren wij short cuts bij de oordeelsvorming, die gemakkelijk zijn om onze complexe werkelijkheid te bevatten en om snel te beslissen.
Een ander psychologisch effect in ons brein is dat mensen geneigd zijn om zich te richten op voorbeeldfiguren in de politiek en de media, en gevoelig zijn voor beeldvorming. Nadat het beeld van de multiulturele samenleving aan gruzelementen is gegaan, is bijvoorbeeld het beeld opgeroepen van een samenleving met conflicterende culturen. Dat wordt gesteund door een voortdurende stroom berichten en kwalificerende aanduidingen, zoals 'haatpaleizen' en 'kopvoddentax'.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten